Co to jest stal? Kluczowe informacje o właściwościach i zastosowaniach

Co to jest stal?

Stal jest stopem, który powstaje z połączenia żelaza i węgla, zawierającym maksymalnie 2,11% węgla. To niezwykle istotny materiał, który znajduje szerokie zastosowanie w:

• budownictwie,
• przemyśle motoryzacyjnym,
• wielu innych dziedzinach.

Właściwości stali, takie jak twardość, elastyczność i odporność na czynniki atmosferyczne, są ściśle związane z zawartością węgla oraz dodatkami stopowymi. Stale bogate w węgiel charakteryzują się:

• dużą twardością,
• niską plastycznością,
• idealnym zastosowaniem do wyrobu narzędzi.

Z kolei stal z niższą zawartością tego pierwiastka jest bardziej elastyczna i łatwiejsza w procesie obróbki. Dzięki tym różnorodnym cechom stal odgrywa kluczową rolę w budowie:

• konstrukcji nośnych,
• instalacjach,
• komponentach mechanicznych.

Wybór stali nie zależy jedynie od jej wytrzymałości, ale także od prostoty formowania oraz możliwości uzyskiwania różnych kształtów.

Jakie są podstawowe składniki stali?

Stal składa się głównie z żelaza i węgla. Żelazo pełni funkcję podstawowego składnika, podczas gdy węgiel wpływa na mechaniczne właściwości tego materiału. W zależności od stężenia węgla, które może wynosić od 0,02% do 2,11%, zmienia się twardość oraz wytrzymałość stali. Poza tymi dwoma kluczowymi pierwiastkami, stal może także zawierać dodatkowe składniki, takie jak:

• mangan,
• krzem,
• chrom,
• nikiel,
• molibden,
• wanad.

Te dodatki wprowadzają różne modyfikacje, na przykład zwiększają odporność na korozję bądź podnoszą plastyczność. Mangan, na przykład, zwiększa odporność na ściskanie, natomiast nikiel sprawia, że stal lepiej radzi sobie w niskich temperaturach. Stale węglowe cechują się większą twardością przy wyższym stężeniu węgla, podczas gdy stal stopowa, wzbogacona różnorodnymi dodatkami, znajduje zastosowanie w dziedzinach, gdzie wymagane są szczególne właściwości mechaniczne. Ostateczny skład chemiczny stali dostosowuje się do potrzeb przemysłowych, co czyni ten materiał wyjątkowo wszechstronnym.

Jakie znaczenie ma skład chemiczny stali?

Skład chemiczny stali odgrywa ogromną rolę w kształtowaniu jej właściwości oraz możliwości zastosowań. Główne pierwiastki, takie jak:

• żelazo,
• węgiel.

maj ±istotny wpływ na parametry tego materiału. Na przykład, wyższa ilość węgla zwiększa twardość stali, co czyni ją idealnym surowcem do produkcji różnorodnych narzędzi. Dodatki stopowe, takie jak:

• chrom,
• nikiel,
• molibden.

znacząco modyfikują wiele właściwości stali. Dzięki nim materiał staje się bardziej odporny na korozję, a także zyskuje lepszą wytrzymałość na rozciąganie i udarność. Stal z niklem ma tę zaletę, że lepiej radzi sobie w niskich temperaturach, co czyni ją odpowiednią do zastosowań w chłodniejszych rejonach. Poza tym, dodatki te pozytywnie wpływają na spawalność, co ma istotne znaczenie w branżach takich jak budownictwo czy przemysł motoryzacyjny. Dlatego ważne jest, aby skład chemiczny stali był dostosowany do konkretnego przeznaczenia i oczekiwań w różnych dziedzinach. To podkreśla wszechstronność oraz funkcjonalność stali. Należy również pamiętać o odpowiednim doborze składników, aby uzyskać optymalne właściwości fizyczne i mechaniczne materiału.

Jakie są właściwości fizyczne stali?

Właściwości fizyczne stali obejmują szereg istotnych parametrów, które mają kluczowe znaczenie dla jej zastosowania w różnych branżach. Gęstość tego materiału wynosi około 7,86 g/cm³, co sprawia, że jest relatywnie ciężki. Warto jednak zwrócić uwagę, że ta wartość może się różnić w zależności od konkretnego składu chemicznego. Temperatura topnienia stali zazwyczaj mieści się w przedziale od 1425 do 1540°C, co czyni ją odporną na wysokie temperatury — cecha ta jest niezwykle istotna w wielu procesach przemysłowych.

Jeżeli chodzi o przewodność cieplną, stal prezentuje umiarkowane właściwości. Jej zdolność przewodzenia ciepła jest mniejsza niż w przypadku takich metali, jak miedź. Podobnie rzecz ma się z przewodnością elektryczną: stal węglowa oraz niskostopowa sprawdzają się w zastosowaniach wymagających pewnego stopnia przewodnictwa.

Dzięki rozszerzalności cieplnej materiał ten potrafi zmieniać swoje wymiary w odpowiedzi na zmiany temperatury, co ma duże znaczenie w projektach inżynieryjnych. Właściwości magnetyczne stali, zwłaszcza w przypadku stali węglowej i niskostopowej, sprawiają, że stanowi ona materiał cenny w przemyśle elektrotechnicznym oraz w produkcji sprzętu elektrycznego.

Te zróżnicowane cechy fizyczne sprawiają, że stal jest niezwykle wszechstronnym materiałem, znajdującym zastosowanie nie tylko w budownictwie, ale również w przemyśle motoryzacyjnym i wielu innych dziedzinach.

Jakie są właściwości mechaniczne stali?

Właściwości mechaniczne stali mają kluczowe znaczenie w inżynierii oraz budownictwie. Do najważniejszych charakterystyk tego materiału należą:

• wytrzymałość na rozciąganie – określa maksymalne obciążenie, które stal jest w stanie znieść, zanim dojdzie do zerwania,
• twardość – mówi o zdolności stali do opierania się odkształceniom, co jest istotne przy produkcji narzędzi i materiałów narażonych na intensywne zużycie,
• udarność – umiejętność stali do absorbowania energii podczas nagłych uderzeń, co ma ogromne znaczenie w sytuacjach związanych z dynamicznymi obciążeniami,
• plastyczność – oznacza, że materiał może ulegać odkształceniom bez ryzyka pęknięcia, co jest przydatne w różnych procesach produkcyjnych,
• moduł sprężystości – determinuje sztywność stali i wpływa na projektowanie konstrukcji.

Warto podkreślić, że te właściwości są ściśle związane z chemicznym składem stali oraz metodami jej obróbki cieplnej i plastycznej. Na przykład stal z wyższą zawartością węgla charakteryzuje się większą twardością, lecz mniejszą plastycznością. Procesy takie jak hartowanie czy odpuszczanie mogą znacząco podnieść wytrzymałość oraz odporność na zmęczenie. Dzięki tym wszystkim atutom, stal konstrukcyjna zyskała miano głównego materiału w budownictwie i w różnych branżach przemysłowych.

Co wpływa na twardość stali?

Twardość stali to jeden z najważniejszych parametrów, który wpływa na jej różnorodne zastosowania oraz właściwości. Kluczowym czynnikiem w tym procesie jest zawartość węgla — im więcej go w stali, tym większa twardość, lecz jednocześnie wzrasta kruchość materiału.

Warto zauważyć, że obróbka cieplna, taka jak hartowanie, polega na szybkim schładzaniu stali. Dzięki temu twardość stali znacząco rośnie, lecz to również może prowadzić do większego ryzyka pęknięć. Innym istotnym procesem jest odpuszczanie, które ma na celu odprężenie wewnętrznych naprężeń powstałych podczas hartowania. Umożliwia to uzyskanie równowagi pomiędzy twardością a plastycznością, co jest niezwykle istotne w wielu branżach przemysłowych.

Warto również zauważyć, że dodatki stopowe, takie jak chrom, molibden czy wanad, mają istotny wpływ na twardość stali. Na przykład:

• chrom poprawia odporność na zużycie oraz twardość,
• molibden zwiększa wytrzymałość,
• wanad poprawia twardość i odporność na wysokie temperatury.

W przypadku stali stopowej, zmiany w składzie mogą prowadzić do zauważalnego wzrostu wydajności w określonych zastosowaniach. Analiza oraz optymalizacja twardości stali jest niezwykle ważna w obszarach takich jak budownictwo czy produkcja narzędzi. Właściwości stali są kluczowe tam, gdzie wytrzymałość i odporność na uszkodzenia odgrywają istotną rolę. Dzięki tym cechom można tworzyć komponenty zdolne do znoszenia dużych obciążeń oraz intensywnego działania mechanicznego, co ma ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa i efektywności różnych aplikacji.

Jak powstaje stal?

Stal powstaje w wyniku przetwarzania surówki, co zachodzi podczas procesu świeżenia. Jego celem jest redukcja zawartości węgla oraz usunięcie innych zanieczyszczeń. To niezwykle istotny etap w wytwarzaniu stali, który ma miejsce w piecach konwertorowych lub elektrycznych.

Surówka, pozyskiwana w wielkim piecu, przechodzi proces przetopienia i odtlenienia, co przyczynia się do uzyskania czystszej wersji żelaza. W piecach konwertorowych, jak w metodzie Bessemera, napowietrzanie tlenu utlenia węgiel, co umożliwia jego redukcję. Natomiast w piecu elektrycznym korzysta się z energii elektrycznej do topnienia żelaza, co daje większą kontrolę nad całym procesem.

Po zakończeniu obróbki stal przyjmuje różne formy, takie jak:

• odlewy,
• walce,
• kute elementy.

To pozwala na uzyskanie pożądanych kształtów oraz właściwości mechanicznych. Skład chemiczny stali dostosowuje się do jej zamierzonych zastosowań. Obecność różnych dodatków stopowych umożliwia produkcję:

• stali węglowej,
• stali stopowej.

Stal węglowa, charakteryzująca się większą twardością, znajduje zastosowanie w narzędziach, podczas gdy stal stopowa, wzbogacona manganem czy niklem, jest bardziej elastyczna oraz odporna na korozję, co czyni ją popularnym wyborem w przemyśle.

Warto zauważyć, że proces produkcji stali jest złożony, a jego zrozumienie ma kluczowe znaczenie dla poznania charakterystyki tego materiału. Dzięki swoim właściwościom stal znajduje zastosowanie w różnych branżach, od budownictwa po przemysł motoryzacyjny.

Jak klasyfikujemy stal?

Klasyfikacja stali opiera się na kilku istotnych kryteriach, w tym na składzie chemicznym oraz ilości węgla. Możemy wyróżnić dwie zasadnicze kategorie:

• stal węglowa,
• stal stopowa.

Stal węglowa dzieli się na trzy główne rodzaje:

1. stal niskowęglowa, która zawiera do 0,25% węgla. To materiał charakteryzujący się wysoką plastycznością, co sprawia, że jest łatwy w obróbce.
2. stal średniowęglowa, z zawartością węgla od 0,25% do 0,60%. Ten typ łączy w sobie twardość oraz umiarkowaną plastyczność, co czyni go doskonałym do produkcji elementów konstrukcyjnych.
3. stal wysokowęglowa, zawierająca ponad 0,60% węgla. Jest ona bardzo twarda, jednak nieco mniej plastyczna, co czyni ją idealnym materiałem do produkcji narzędzi oraz części narażonych na intensywne zużycie.

Obok powyższych rodzajów istnieje także stal stopowa, w której skład wchodzą różnorodne dodatki, takie jak nikiel, mangan czy molibden. Dodatki te mają na celu poprawę właściwości mechanicznych materiału. Warto także wspomnieć o stali konstrukcyjnej, która znajduje zastosowanie w budownictwie, oraz stali narzędziowej, wykorzystywanej do wyrobu narzędzi i maszyn.

Mikrostruktura stali i metody obróbki cieplnej również odgrywają kluczową rolę w jej klasyfikacji. Normy krajowe i międzynarodowe, takie jak ASTM czy EN, ustalają standardy dla różnych typów stali. Dzięki nim można skuteczniej klasyfikować materiały oraz wybierać odpowiednie rozwiązania do konkretnych zastosowań. Właściwa klasyfikacja stali ma ogromne znaczenie dla przemysłu, wpływając na efektywność oraz trwałość finalnych produktów.

Jakie rodzaje stali możemy wyróżnić?

W stali można wyróżnić dwa główne rodzaje: stal węglową oraz stal stopową. Stal węglowa, będąca prostą mieszanką żelaza i węgla, zawiera jedynie minimalne ilości innych pierwiastków. Możemy ją sklasyfikować w zależności od procentowego udziału węgla w jej składzie chemicznym.

• Stal niskowęglowa, która zawiera do 0,25% węgla. Charakteryzuje się łatwością obróbki oraz dużą plastycznością,
• Stal średniowęglowa, która ma zawartość węgla od 0,25% do 0,60%. Łączy ona dobrą twardość z umiarkowaną plastycznością, co czyni ją idealną do wytwarzania elementów konstrukcyjnych,
• Stal wysokowęglowa, w której zawartość węgla przekracza 0,60%. Cecha ta nadaje jej wysoką twardość, ale kosztem plastyczności, przez co jest często wykorzystywana do produkcji narzędzi.

Stal stopowa jest wzbogacana o różne dodatki, takie jak chrom, nikiel czy molibden, co wpływa na jej właściwości. Możemy wyróżnić kilka jej kategorii:

• Stale niskostopowe zawierają niewielką ilość dodatków, co poprawia ich mechaniczne właściwości,
• Stale średniostopowe charakteryzują się umiarkowanym poziomem dodatków i znajdują zastosowanie w wielu branżach,
• Stale wysokostopowe są wzbogacone w dużej mierze, co znacząco zwiększa ich odporność na korozję oraz wytrzymałość.

Warto podkreślić, że każdy z tych typów stali ma swoje miejsce w przemyśle. Stale węglowe są powszechnie wykorzystywane w produkcji narzędzi, podczas gdy stal stopowa znajduje zastosowanie w sytuacjach wymagających specyficznych właściwości mechanicznych, na przykład w budownictwie czy motoryzacji.

Co to jest stal węglowa i jak się różni od stali stopowej?

Stal węglowa to stop, którego głównymi składnikami są żelazo oraz węgiel. Zawartość węgla w tym materiale oscyluje od 0,02% do 2,11%. Dzięki swojej wysokiej twardości stal ta jest niezwykle popularna, zwłaszcza w produkcji narzędzi i elementów konstrukcyjnych. Warto również zauważyć, że stal stopowa zawiera dodatki, takie jak:

• nikiel,
• chrom,
• molibden,

które znacząco poprawiają jej właściwości mechaniczne oraz odporność na korozję. Różnice te sprawiają, że stal węglowa jest bardziej opłacalna i szeroko stosowana w różnych branżach. Natomiast stal stopowa, dzięki dodatkowym składnikom, charakteryzuje się znacznie większą wydajnością, zwłaszcza w trudnych warunkach eksploatacyjnych. Kluczową różnicą między tymi dwoma typami stali jest ich skład chemiczny. Stal węglowa klasyfikowana jest jako niestopowa, ponieważ nie zawiera istotnych ilości innych pierwiastków. W stali stopowej dodatki są starannie dobrane, aby maksymalizować konkretne właściwości, co czyni ją bardziej elastyczną oraz odporną na różnorodne czynniki zewnętrzne. Dzięki wyraźnym różnicom w składzie, zarówno stal węglowa, jak i stopowa, mają swoje miejsce w różnych sektorach, w zależności od stawianych wymagań technicznych oraz ekonomicznych.

Jak stal jest obrabiana cieplnie?

Obróbka cieplna stali to kluczowy proces, który przekształca jej mechaniczne i strukturalne właściwości. Jest niezwykle istotna w wielu dziedzinach przemysłu. Do najważniejszych technik tego procesu należy:

• hartowanie,
• odpuszczanie,
• wyżarzanie,
• normalizowanie.

Hartowanie polega na podgrzewaniu stali do wysokiej temperatury, a następnie na szybkim schłodzeniu, zazwyczaj w wodzie lub oleju. Dzięki temu stal staje się znacznie twardsza, co sprawia, że idealnie nadaje się do produkcji narzędzi. Należy jednak pamiętać, że ten proces może także zwiększyć jej kruchość, co stwarza ryzyko pęknięć. Kolejną techniką jest odpuszczanie, które ma na celu zredukowanie naprężeń wewnętrznych powstałych w wyniku hartowania. Stal jest ponownie nagrzewana, co poprawia jej plastyczność, ale jednocześnie zachowuje wysoką twardość. Wyżarzanie polega na nagrzewaniu stali do określonej temperatury, a następnie na schładzaniu jej w kontrolowanych warunkach. Proces ten zmiękcza materiał, przywracając mu pożądane właściwości plastyczne, co z kolei ułatwia dalszą obróbkę mechaniczną. Normalizowanie jest techniką podobną do wyżarzania, jednak różni się tym, że stal chłodzona jest na powietrzu. Ten sposób chłodzenia umożliwia ujednolicenie struktury metalograficznej oraz uzyskanie bardziej jednorodnych właściwości mechanicznych, co jest szczególnie korzystne dla elementów konstrukcyjnych. Każdy z opisanych procesów ma istotny wpływ na takie właściwości stali jak twardość, plastykność czy odporność na uszkodzenia. Dzięki odpowiedniemu dobraniu metod obróbki cieplnej możliwe jest dostosowanie stali do specyficznych potrzeb w branży budowlanej, motoryzacyjnej oraz narzędziowej.

Jakie są zalety i wady różnych rodzajów stali?

Różne typy stali oferują szereg unikalnych zalet oraz wad, które wpływają na ich użyteczność w przemyśle. Poniżej przedstawiamy kilka kluczowych rodzajów stali:

• Stal niskowęglowa: łatwość w obróbce, doskonałe właściwości spawalnicze, idealna do konstrukcji, wysoka plastyczność, mniejsza wytrzymałość.
• Stal średniowęglowa: korzystne właściwości mechaniczne, często stosowana w elementach konstrukcyjnych, bardziej skomplikowana obróbka, wymaga odpowiednich technik spawania.
• Stal wysokowęglowa: dużą twardość, odporność na ścieranie, świetna do narzędzi (wiertła, noże przemysłowe), kruchość, trudności w obróbce, problemy z trwałością w dynamicznych warunkach.
• Stale stopowe: wzbogacone dodatkami (nikiel, chrom), specyficzne cechy (odporność na korozję, wysoka wytrzymałość), wyższe koszty.

Podejmowanie decyzji dotyczącej wyboru stali powinno opierać się na konkretnych potrzebach zastosowania. Dlatego kluczowe jest zrozumienie zarówno pozytywnych, jak i negatywnych aspektów każdej z dostępnych opcji.

Jakie są zastosowania stali w różnych branżach?

Stal to materiał o niezwykle szerokim zakresie zastosowań, który odgrywa istotną rolę w różnych sektorach. W budownictwie jest absolutnie niezbędna. Elementy stalowe, takie jak:

• belki,
• kolumny,
• zbrojenie betonowe.

Elementy te są kluczowe dla konstrukcji nośnych mostów i obiektów budowlanych, ponieważ zapewniają one nie tylko wytrzymałość, ale także odporność na zmiany pogodowe. Nie mniej ważna jest stal w przemyśle motoryzacyjnym. Używana jest do produkcji karoserii, części silników oraz elementów zawieszenia. Jej twardość i doskonałe właściwości mechaniczne przyczyniają się do bezpieczeństwa i długowieczności pojazdów. Branża energetyczna również korzysta z tego materiału, na przykład przy budowie rurociągów i zbiorników ciśnieniowych, które muszą stawić czoła ekstremalnym warunkom i wysokiemu ciśnieniu. Zbiorniki gazu oraz rury w systemach energetycznych to tylko niektóre z wielu przykładów.

Co więcej, przemysł maszynowy nie mógłby się obejść bez różnych typów stali. Stal narzędziowa, będąca kluczowym składnikiem produkcji narzędzi skrawających i maszyn, charakteryzuje się wyjątkową odpornością na ścieranie oraz znaczną twardością, co przekłada się na ich długotrwałość. W obszarze chemii stal znajduje swoje miejsce w budowie reaktorów oraz różnych urządzeń procesowych. Dzięki właściwościom odpornym na korozję, może być wykorzystywana w trudnych warunkach chemicznych.

Także w medycynie stal ma swoje zastosowanie, gdzie wykorzystuje się ją do produkcji narzędzi chirurgicznych oraz implantów, które muszą spełniać wysokie standardy sterylności oraz odporności na korozję. Wszystkie te różnorodne zastosowania wynikają z licznych mechanicznych właściwości stali, takich jak:

• twardość,
• plastyczność,
• wytrzymałość na obciążenia.

Bogactwo typów stali, od węglowej przez stopową po narzędziową, umożliwia dopasowanie materiałów do specyficznych wymagań każdego sektora.

Czy stal można poddać recyklingowi?

Stal to wyjątkowy materiał, który w całości nadaje się do recyklingu, co czyni go jednym z najbardziej ekologicznych surowców dostępnych na rynku. Proces recyklingu zachowuje jej unikalne właściwości, co oznacza, że można ją przetwarzać wielokrotnie, nie tracąc przy tym jakości. Recykling stali prowadzi do:

• znaczących oszczędności energii,
• oszczędności cennych surowców naturalnych,
• obniżenia emisji dwutlenku węgla nawet o 70% w porównaniu z produkcją stali z rudy żelaza.

Ponadto, przetwarzanie stali nie tylko chroni nasze środowisko, ale również jest korzystne z punktu widzenia ekonomicznego; wydobycie rudy żelaza zwykle wiąże się z wyższymi kosztami niż pozyskiwanie stali ze źródeł wtórnych. Taki proces wspiera zrównoważony rozwój w przemyśle. W kontekście budownictwa stal staje się coraz bardziej popularnym materiałem konstrukcyjnym w duchu ekologicznej architektury. Wiele nowoczesnych projektów uwzględnia stal z recyklingu, co znacząco redukuje negatywny wpływ na nasze otoczenie. Można więc śmiało stwierdzić, że recykling stali odgrywa kluczową rolę w ochronie zasobów naturalnych, ogranicza emisję CO2 i wspiera rozwój zrównoważonego budownictwa.

Jakie są ekologiczne aspekty produkcji i recyklingu stali?

Produkcja stali to proces intensywnie korzystający z energii, który znacząco oddziałuje na nasze środowisko. Emisja dwutlenku węgla związana z wytwarzaniem stali z rudy żelaza jest bardzo wysoka. Dlatego wdrożenie rozwiązań redukujących te emisje jest kluczowe dla ochrony naszej planety.

Z drugiej strony, proces recyklingu stali oferuje wiele zalet:

• zmniejsza zużycie energii,
• chroni cenne zasoby naturalne,
• redukuje zapotrzebowanie na surowce,
• obniża emisję CO2 aż o 70% w porównaniu do tradycyjnej produkcji z rudy,
• zmniejsza koszty wytwarzania.

Recyklowanie stali jest bardziej efektywne finansowo niż wydobycie rudy żelaza. Coraz więcej projektów budowlanych decyduje się na użycie stali z recyklingu, co stanowi istotny krok ku zrównoważonemu rozwojowi w branży. Ekologiczne aspekty produkcji i recyklingu stali są ze sobą ściśle związane, mając istotne znaczenie dla ochrony zasobów i zmniejszania emisji CO2.

Jakie są usługi związane z obróbką stali?

Usługi związane z obróbką stali odgrywają kluczową rolę w wielu branżach, wpływając na jakość i funkcjonalność produktów stalowych. Wśród głównych usług znajdują się:

• cięcie blach i innych elementów ze stali, polegające na precyzyjnym przycinaniu materiału o różnorodnych grubościach,
• gięcie stali, umożliwiające formowanie materiału w pożądane kształty, istotne w produkcji konstrukcji stalowych,
• spawanie, pozwalające na solidne łączenie stalowych komponentów, z wytrzymałością takich połączeń zależną od wybranej techniki,
• wiercenie i frezowanie, kluczowe procesy obróbczo-mechaniczne, umożliwiające uzyskiwanie otworów oraz nadawanie kształtów stalowym elementom,
• obróbka cieplna, w tym hartowanie, odpuszczanie oraz wyżarzanie, zmieniające właściwości mechaniczne stali, co wpływa na jej twardość oraz ogólną wytrzymałość,
• obróbka powierzchniowa, metody takie jak malowanie, cynkowanie czy chromowanie, poprawiające estetykę wyrobów i chroniące je przed korozją.

Firmy zajmujące się tymi usługami często dostosowują swoje procesy do specyficznych wymagań klientów. Dzięki temu stal może być efektywnie wykorzystywana w różnych zastosowaniach, takich jak budownictwo czy przemysł motoryzacyjny, obejmując zarówno konstrukcje stalowe, jak i elementy maszyn czy narzędzia. To wszystko potwierdza wszechstronność obróbki stali w nowoczesnym przemyśle.